SOĞUTMA SİSTEMİ
Soğutma Sisteminin Gereği ve Önemi:Motorların, ısı enerjisini mekanik enerjiye çeviren makineler olarak tanımlamıştık. Motorlar ısı enerjisini mekanik enerjiye çevirirken aynı zamanda çok ısınırlar.
iş zamanında yanma odasındaki sıcaklık 2000 - 2500 C dereceye ulaşır.Bu durum çok kısa sürse bile, bazı motor parçalarının 800 C derecede ısınmalarına sebep olur.
Motor parçaları soğutulmadığı taktirde;
a) Parçaların mekanik dayanımı zayıflar.
b) Parçalar üzerinde aşın genleşmeler meydana gelir ve hareketli parçalar
arasında bulunan yağ boşluğu sıfıra iner. Yağlanamayan parçalar kuru sürtünme
sonucu oluşan ısının da etkisiyle birbirine kaynar veya sıkışır kalır. (Pistonun
silindirde sıkışması ve yatak sarma gibi olaylar).
c) Motor yağı yağlama özelliğin! kaybederek görevini yapamaz. Bu durumda
kuru sürtünmeye yol açar ve aynı sonuçları meydana getirir.
Yukarıda açıklanan olumsuz etkileri ortadan kaldırmak için motorun tama-
men soğutulması da çözüm değildir. Çünkü motor çalışma sıcaklığına ulaşmadan
istenilen gücü veremez.
O halde soğutma sistemimin görevi motor yağının aşırı ısınmasını önlemek ve motorun tam güç verecek şekilde çalışma sıcaklığında kalmasını sağlamaktır.
Soğutma sistemleri, sivili ve havalı olmak üzere iki çeşittir.
Sıvılı Soğutma Sistemi:Sıvılı i soğutma sisteminde motorun soğutulması su ve antifriz karışımı sıvı ile sağlanır. Soğutma işlemi su pompası, radyatör ve vantilatör (fan) tarafından yapılır.
Radyatör:Görevi: Radyatör, motordan gelen sıcak suyu soğutur.Motordan gelen sıcak su, radyatörün üst kazanma dolar. Sıcak su, üst kazandan alt kazana inerken, üzerindeki sıcaklığı radyatör petek ve kanatçıklarına dağıtır. Petekleri yalıyarak geçen hava, sıcaklığı üzerine alarak uzaklaşırken suyun soğuması sağlanır.
Radyatörün, motora irtibatı radyatör hortumlarıyla yapılır.
Arızaları:
1- Kireçlenme: Soğutma sistemine normalde saf su konur. Ancak bu husus
her zaman ihmal edilir. Rast gele konulan suyun içindeki kireç, zamanla üst
kazan ile alt kazan arasındaki su kanallarına yapışır. Kanal yüzeylerinin
kireçlenmesi soğutma suyunun akış hızım yavaşlatır ve yeterli soğumasın! önler.
Kireçlenmenin miktarına bağlı olarak motorun çalışma sıcaklığı yükselir. Yani
motor hararet yapar.
Bu durumda, radyatör içine piyasada satılan kireç çözücü sıvılar konarak
sistemin kireç temizliği yapılır. Yapılan temizliğin yeterli olup olmadığı kesin
olarak anlaşılmaz. Kesin çözüm, radyatörün şişlenmesidir.
Radyatörün üst ve alt kazanları lehim yerlerinden sökülür. Petek içinde
kalan kanallara şiş sokularak yüzeye yapışan kireç tabakası kazınır. Daha sonra
sökülen üst ve alt kazanlar lehimlenir. Bu işlemi radyatör tamircileri yapar.
2- Lehim yerlerinin çatlaması: Radyatör, aracın ve motorun meydana
getirdiği titreşimlerin etkisiyle ve sökme takma işlemlerindeki zorlama sonucu
lehim yerlerinden su kaçağı yapabilir.
Kaçak yapan yerler tekrar lehimlenir.
Bakımı:
l- Radyatör petekleri arasından geçen havanın içindeki toz, toprak ve benzeri yabancı maddeler,hava kanallarının tıkanmasına yol açar.Hava akışının azalması radyatörün soğutma verimim düşürür.Bu tıkanmanın önüne geçmek için, radyatör peteği zaman zaman hava akışının ters yönünde basınçlı hava ve basınçlı su ile yıkanması gerekir.
2- Petek üzerindeki hava kanatçıkları dikkatsizlik veya başka sebepler-
den dolayı ezilir. Ezilen petekler de hava akışım azaltır. Böyle bir durum varsa
ezilen kanatçıklar düzeltilir.
3- Soğutma suyu içindeki yüzen pisliklerin temizlenmesi için, zaman
zaman radyatör ve motor bloğu su akışının ters yönünde basınçlı hava ve su
ile yıkanmalıdır. Bu uygulamada termostat yerinden sökülerek dışarı alınır.
Basınçlı Radyatör Kapağı:Günümüzün şartları, motor imalatçılarım büyük güç veren küçük motorlar üretmeye zorlamaktadır. Bunun için yüksek devirli ve yüksek sıkıştırma oranlı süper şarj, turbo şarj ve enjektörlü motorlar üretilmektedir. Motor boyutlarının küçülmesi, radyatörlerin de küçülmesine yol açmıştır.Küçük radyatörle daha etkin soğutma, ancak basınçlı soğutma sistemi ile mümkündür. Basınçlı soğutmadan amaç; soğutma sıvısı üzende basınç oluşturarak, suyun kaynama noktasını yükseltmektir Soğutma sisteminde gerekli basıncı, radyatör kapağı ayarlar. Bu nedenle radyatör kapağı yenilenirken, eski kapağın özelliğim taşımasına dikkat edilir.Aksi halde motor, yalnız bu nedenle bile hararet yapabilir.
Çalışması:Kapak üzerinde bir tane kalın yaylı basınç supabı ve bir tane de ince yaylı vakum supabı bulunur. Basınç supabı, motor ısındığında sistemde oluşma-sı istenilen basıncı ayarlar, Vakum supabı ise motor soğuduğunda sistemde vakumoluşmasını önler. Motor ısındıkça soğutma suyu da ısınır. Isınan su hem genleşir hem de buhar meydana getirir. Suyun genleşmesi ve buharın etkisi ile oluşan basınç, basınç supabının yayı tarafından açık havaya kaçması önlenir.Radyatörde oluşan buhar basıncı, basınç supabının yayını yenecek değere ulaştığında basınç supabını aralayarak dışarı çıkar. Böylece sistemin aşırı basınçla zorlanması önlenir.
Motor durduğunda soğutma suyu da yavaş yavaş soğur. Su soğurken hacmi küçülür ayrıca içerideki buhar da yoğunlaşır. Sonuçta radyatördeki basınç, düşük basınca yani vakuma dönüşür. Oluşan vakumun etkisiyle açık hava, vakum supabı yayını iterek radyatöre girer. Böylece vakumun, radyatör hortumlarım büzmesi önlenir. Bazı motorlarda basınç oluşturma, genleşme kabı adı verilen kapta meydana getirilir. Genleşme kabı:Bir ara hortumla radyatöre irtibatlandırılır.Motorda ısınarak genleşen suyun fazlası hortumdan geçerek genleşme kabına gelir. Genleşme kabı kapağı da aynen radyatör kapağı gibi çalışır.Yani bu kapakta da basınç ve vakum supabı vardır. Genleşme kabında gereğinden fazla basınç oluşursa, basınç supabından dışa atılır. Suyun soğuması ile hacminin küçülmesinden doğan vakumun büzme etkisi, vakum supabı ile önlenir.
Arızaları:Kapak arızaları; kapak gövdesinin, supap yaylarının, oksitlenerek normal
çalışamayacak duruma gelmesi ve supap contalarının deforme olmasıdır. Bu durumda aynı özellikte olan yeni kapak ile değiştirilir. Radyatör kapaktan zaman zaman temizlenmeli ve supap yayları ile contalarının sağlam olup olmadıkları kontrol edilmelidir.
Vantilatör Kayışı ve Vantilatör: Vantilatör kayışı, krank kasnağından hareket
alarak su pompası, vantilatör ve alternatörü döndürür.
Vantilatörün görevi: Vantilatör, radyatör petekleri arasından bol miktarda havanın geçmesini ve radyatörün daha etkin soğutma yapmasını sağlar.: Vantilatörün dönmesiyle hava,radyatör petekleri arasından emilir. Havanın, petekleri yalamasıyla peteklerdeki sıcaklık havaya geçerek radyatörün daha etkin soğutma yapması
sağlanır.Günümüz motorlarının çoğunda vantilatör,fan motoru adı verilen bir elektrik motoruna bağlıdır. Fan motoru su ceketine bağlanan bir fan müşiri ile irtibatlıdır. Müşir soğutma sıvısının sıcaklığına bağlı olarak çalışır. Motor soğuk iken Soğutma sisteminde vantilatör fan motorunun akımım keserek çalışmasını ve motorun gereksiz yere soğumasını önler. Motor sıcaklığı çalışma sıcaklığının üzerine çıktığında fan müşiri fan motorunun çalışmasına müsaade ederek motorun gereği kadar soğumasını sağlar.
Arızaları:Buradaki arıza vantilatör kayısının eskimesi ve kayış gerginlik ayarının bozulmasıdır. Vantilatör kayışı zamanla eskir. Eskiyen kayış yenisiyle değiştirilir. Kayış söküldüğünde ters çevrilir ve aşırı bükmeden çalışma yüzeyinde derin çatlamalar olup olmadığına bakılır. Derin çatlaklar görülüyorsa kayışın yenilenme
zamanı geldiği anlaşılır. Vantilatör kayısının gerginlik ayarı şarj sisteminde anlatılmıştır. Burada kayış gerginlik ayarının fazla
olması, su pompası ile alternatör yataklarının gereksiz yere aşırı zorlanarak ömürlerinin kısalmasına, gevşek olması ise kayışın kayma yaparak ses yapmasına ve yıpranmasına,şarjın düşmesine, motorun hararet yapmasına yol açtığını hatırlayalım.
Su Pompası:Görevi, Su pompası, soğutma suyunun motor ile radyatör arasında devretmesini sağlar. Su pompası, vantilatör kayışı yardımıyla krank kasnağından hareket alarak döner. Pompa miline takılı palet, radyatörden gelen soğutma sıvısını motorun su ceketlerine basar. Basılan ortalama su miktarı, saatte 20 ton civarındadır.
Arızaları, Su pompasında en çok görülen arızalar, pompa mili yataklarının aşınması, pompa kömürünün aşınmasıdır. Çok sık olmamakla beraber
pompa palet kanatlarının aşındığı da görülür.
Pompa mili yataklarının aşınması, milin kasıntılı çalışmasına ve ses yapmasına sebep olur. Pompa kömürünün aşınması salmastranın görev yapmamasına yani pompanın su kaçırmasına neden olur. Palet üzerindeki kanatların aşınması ise soğutma sisteminin verimim düşürerek motorun hararet yapmasına yol açar.Arızalı pompanın tamir takımı satılıyorsa pompa sökülerek arızalı parçalar yenisi ile değiştirilir. Günümüzde aşınan pompaların tamirinden ziyade yenisiyle değiştirilmesi tercih edilmektedir.
Termostat: Motorun en kısa sürede ısınmasını ve ısındıktan sonra da motor
sıcaklığının istenilen değerde kalmasını sağlar.
Termostat Çalışması: Termostat, motor suyunun sıcaklığına bağlı olarak çalışan parçadır. Termostatın içinde, ısındığı zaman gaz haline geçerek basınç meydana getiren ve soğuduğunda yoğunlaşarak vakum oluşturan bir madde vardır.. Motor suyu ısındığında termostat da ısınır. Termostatın ısınması ile içindeki madde gaz haline dönüşerek meydana getirdiği basınç ile termostatı açar.Soğuduğu zaman termostat için-
deki gaz da yoğunlaşarak vakum meydana getirir. Oluşan vakum, termostatın kapanmasını sağlar.Motor suyu soğuk iken Termostat kapalı durumdadır. Termostatın kapanmasıyla radyatöre geçemeyen su, kısa devre yaparak motor içinde devreder.
Soğutma suyunun radyatörde soğuması önlenerek motorun daha kısa zamanda ısınması sağlanır,Motor suyu ısındıkça termostat supabı da yavaş yavaş açmaya
başlar.Termostat supabının müsaade ettiği miktardaki su radyatöre geçer.Motor çalışma sıcaklığına ulaştığında, termostat tamamen açılır.
Termostat Arızaları: Termostat zamanla özelliğim yitirir ve bozulur. Uygun sıcaklıkta açılamaz veya kapanamaz. Zamanında açamayan termostat, motorun hararet yapmasına,zamanında kapanamayan termostat motorun geç ısınmasına ve araç kaloriferinin iyi ısıtmamasına neden olur.Her termostatın çalışma sıcaklığı üzerinde yazılıdır. Termostatın arızalı olduğundan şüphe edildiğinde sökülerek kontrol edilir.Termostat kontrolü kesinlikle su içinde yapılmalıdır. Kolay olsun diye
termostat altına çakmak veya kağıt yakılarak yapılan ısıtma işlemi termostatın
bozulmasına yol açar.
Su İçinde Kontrol: Kontrolü yapılacak termostat,su dolu kabın içine ve tabana değmeyecek şekilde asılır.Kabın içine bir tane derece konur. Su yavaş yavaş işitilir. Termostatın açmaya başladığı ve tamamen açtığı sıcaklık tespit edilir. Açılma sıcaklığı, üzerinde yazılı sıcaklıktan 6 ila 9 derece gecikirse termostat yenisiyle değiştirilir.
Antifriz: Soğutma sistemi içindeki su O C derecede donar. Donan su genleşerek
motor bloğunun çatlamasına ve radyatör lehimlerinin atmasına sebep olur.
Sistemdeki suyun donmasını önlemek için antifriz (buzlanmayı önleyici) su ile
karıştırılarak motora konur. Antifriz kutuları üzerinde istenilen sıcaklıklara
dayanabilecek karışım oranları belirtilmiştir. Bir litre su ile bir litre antifriz
karışımı -38 C derece sıcaklığa kadar motoru donma tehlikesinden korur. Antifriz
aynı zamanda su ceketlerim oksitlenmeye karşı da korur. Antifrizli suyu yaz kış
motorda tutmanın herhangi bir zararı yoktur, taydaşı vardır.
Antifriz içinde bulunan bazı maddeler zamanla tortu oluşturur. Oluşan tor-
tu, radyatörde tıkanmalara sebep olur. Bu nedenle her iki yılda bir eski antifriz
atılır yenisi konur. Yeni antifriz motora konmadan önce radyatör ve motor temiz su ile akış yönünün ters istikametinde yıkanması gerekir.Sistemdeki soğutma sıvısı her yıl kısa girerken bome metre ile ölçülür.Gerekiyorsa antifriz ilave edilir. Antifiriz ölçülürken motorun çalışma sıcaklığında olması gerekir.
Soğutma Sisteminin Sızdırmazlık Kontrolü: Bu işlem, soğutma sisteminde sızma olup olmadığım tespit etmek için yapılır. Aracın motoru ısıtılır, kalorifer musluğu açılır ve motor durdurulur. Radyatör kapağı sökülerek yerine basınç kontrol aleti takılır. Alet 0.9 bar basınç gösterecek şekilde radyatöre hava basılır
Basınç değerinde düşme oluyor ise kaçak var demektir. Bütün bağlantı yerleri ve hortumlar kontrol edilerek kaçak giderilir.Basınçta düşme yok ise kaçağın olmadığı anlaşılır. (Sisteme ne kadar hava basılacağı katalogdan alınmalıdır.)
Soğutma Sisteminin Doldurulması:Soğutma sistemi doldurulacağı zaman motorun soğuk olması gerekir.Doldurma işleminden önce radyatör hortumlar;, kalorifer hortumları, bağlantı kelepçeleri kontrol edilir gerekli onarımlar yapılır. Kalorifer muslukları açık hale getirilir.Soğutma sistemine tercihen saf su, mümkün olmadığı taktirde kireci az olan su konur. Sisteme antifrizli su konulacaksa temiz bir kap içinde antifriz ile su karıştırılarak hazırlanır,Motor rölantide çalışırken hazırlanan sıvı, radyatöre yavaş yavaş ve seviyesi işaretine kadar doldurulur. Radyatör içinde su seviye işareti yok ise, su seviyesi petekleri bir iki parmak geçmesi yeterlidir. Genleşme kabı bulunmayan radyatörlerde ağzına kadar su doldurulmaz.
Bu şekilde motor ısınıp, termostatı açana kadar beklenir. Termostatın
açmasıyla blok içinde kalan hava dışarı atılır. Bu durumda motor, 1500 - 2000
dev/dak hızla bir süre çalıştırılır. Blok içinde hava kalmadığından emin olunduğunda radyatör kapağı kapatılır.Bazı motorlarda sistemin hava yapmasını önleyen hava boşaltma muslukları vardır. Bu musluklar açılarak sistemin havası alınır. Hava alma işlemine musluktan tamamen su akana kadar devam edilir.
Sıcaklık Göstergesi: Sıcaklık göstergesi, motor suyunun sıcaklığını gösterir.
Yapısal Özelliği: Günümüz araçlarında elektrikli tip sıcaklık göstergesi kullanılır. Elektrikli tip göstergeler, yağ göstergelerinde olduğu gibi, manyetik veya termik tip olabilir. Sıcaklık göstergesi, gösterge saati ve sıcaklık müşiri olmak üzere iki parçadan meydana gelir. Gösterge saati, araç gösterge panosunda, ısı müşiri ise motorda soğutma suyu içindedir.Manyetik göstergeler, gösterge içinde bulunan bobinlerin üzerinden geçen akımın meydana getirdiği manyetik alanın etkisiyle çalışır. Gösterge saati içinde biri devrede parelel, diğeri seri olarak çalışan iki tane bobin vardır.
Kontak anahtarı açıldığında, devreye parelel olarak bağlı bobin sabit bir manyetik alan oluşturarak ibreyi soğuk gösterecek şekilde kendine çeker.
Seri bobinin ucu, müşire bağlıdır. Motor soğuk olduğunda seri bobin üzerinden çok az akım geçer. Motor ısındığında müşir içindeki direnç azalır. Bu durumda seri bobinin üzerinden geçen akım çoğalacağından meydana getireceği manyetik alan da kuvvetli olur. Gösterge ibresi, seri bobinin meydana getirdiği kuvvetli manyetik alanın etkisine girerek sıcağa doğru yönelir.
Paralel Bobin Seri Bobin
Manyetik tip sıcaklık göstergesi Termik tip sıcaklık göstergesi
Termik tip gösterge saati içinde bimetal bir parça üzerinden akım geçirilip müşir üzerinden şasi ettirilir.Motor soğuk iken az akım geçeneği için bimetal levhada bir değişiklik olmaz. Bu durumda gösterge soğuğu gösterir.
Motor ısındıkça müşir üzerinde direnç azalır. Direnç azaldığı için de bimetal parça üzerinden daha fazla akım geçer.Isınan bimetal parça eğilirken gösterge ibresini de sıcak tarafa doğru iter.Eski model araçlar üzerinde gaz basınçlı sıcaklık göstergeleri bulunur.Gaz basınçlı sıcaklık göstergesinde motora takılan ısı tüpünden gösterge saatine ince bakır bir boru bağlantısı vardır.
Havalı Soğutma Sistemi:Havalı soğutma sisteminde motorun soğutulması, doğrudan hava ile yapılır. Motor sıcaklığı, silindir kapağı, silindir bloğu ve karter üzerinde bulunan hava kanatçıklarına dağılır.Havanın, hava kanatçıklarını yalaması sırasında sıcaklık havaya geçerek motorun soğuması sağlanır. Motosiklet motorlarının soğutulması, havalı soğutmaya iyi bir örnektir.Araç motorları kapalı yerde olduğu için, yeterli hava akımı sağlanamaz.
Yeterli hava akımım sağlamak için, sisteme krank kasnağından hareket alarak
çalışan bir vantilatör ve hava yönlendiricileri ilave edilir.
Vantilatör, havayı emerek yönlendiriciler yardımıyla silindir bloğu ve silindir
kapağındaki hava kanatçıklarının üzerine gönderir. Hava, kanatçıklar üzerinden
sıcaklığı alarak motorun soğumasını sağlar.Havalı soğutma sistemi, sivili soğutma sistemine göre daha az bakıma gerek duyar. Ancak sivili soğutma sistemi kadar mükemmel değildir.
Ölçme ve Kontrol Sorulan
1- Benzin ve dizel motorlarında, iş zamanında yanma odasında ortalama sıcaklık kaç derecedir?
2- Demirin ergime sıcaklığı 1528 C derece olduğu halde motor parçaları
niçin erimez?
3- Parçaların mekanik dayanımı ne demektir?
4- Parçaların ısınması mekanik dayanımım etkiler mi?
5- Motor parçalarının sıcaklığın etkisiyle aşırı genleşirse ne olur?
6- Motor parçalarının yağlanmasında aşın sıcaklığın ne gibi etkisi olur?
7- Kuru sürtünme ne demektir
8- Soğutma sisteminin görevi nedir?
9- Kaç çeşit soğutma sistemi vardır?
1O- Sıvılı soğutma sisteminin ana parçaları nelerdir?
11- Radyatörün görevi nedir?
12- Radyatör arızaları nelerdir?
13- Radyatörün bakımında hangi hususlara dikkat edilir?
14- Basınçlı radyatör kapağının özelliği nedir?
15- Basınçlı radyatör kapağında basınç ve vakum supaplarının görevi nedir?
16- Vantilatör kayısının görevi nedir?
17- Vantilatörün görevi nedir?
18- Vantilatör kayısının eskidiğim nasıl anlarsınız?
19- Su pompasının görevi nedir9
20- Su pompasının arızaları nelerdir9
21- Termostatın görevi nelerdir9
22- Termostat arızaları nelerdir9
23- Termostatın kontrolü nasıl yapılır?
24- Antifrizin görevi nedir?
25- Antifriz kaç senede yenisiyle değiştirilmelidir?
26- Soğutma sistemi sızdırmazlık kontrolü nasıl yapılır?
27- Soğutma sistemine soğutma sıvısı nasıl doldurulur?
28- Soğutma sisteminde hava alma tapaları ne işe'yarar?
29- Sıcaklık göstergesinin görevi nedir?
30- Havalı soğutma sisteminde soğutma ne ile yapılır?
31- Havalı soğutma sisteminde, silindir kapağı ve silindir bloğu üzerindeki hava kanatçıklarının görevi nedir?
[FONT="]Alıntıdır: www.elazigmem.com[/FONT]
Soğutma Sisteminin Gereği ve Önemi:Motorların, ısı enerjisini mekanik enerjiye çeviren makineler olarak tanımlamıştık. Motorlar ısı enerjisini mekanik enerjiye çevirirken aynı zamanda çok ısınırlar.
iş zamanında yanma odasındaki sıcaklık 2000 - 2500 C dereceye ulaşır.Bu durum çok kısa sürse bile, bazı motor parçalarının 800 C derecede ısınmalarına sebep olur.
Motor parçaları soğutulmadığı taktirde;
a) Parçaların mekanik dayanımı zayıflar.
b) Parçalar üzerinde aşın genleşmeler meydana gelir ve hareketli parçalar
arasında bulunan yağ boşluğu sıfıra iner. Yağlanamayan parçalar kuru sürtünme
sonucu oluşan ısının da etkisiyle birbirine kaynar veya sıkışır kalır. (Pistonun
silindirde sıkışması ve yatak sarma gibi olaylar).
c) Motor yağı yağlama özelliğin! kaybederek görevini yapamaz. Bu durumda
kuru sürtünmeye yol açar ve aynı sonuçları meydana getirir.
Yukarıda açıklanan olumsuz etkileri ortadan kaldırmak için motorun tama-
men soğutulması da çözüm değildir. Çünkü motor çalışma sıcaklığına ulaşmadan
istenilen gücü veremez.
O halde soğutma sistemimin görevi motor yağının aşırı ısınmasını önlemek ve motorun tam güç verecek şekilde çalışma sıcaklığında kalmasını sağlamaktır.
Soğutma sistemleri, sivili ve havalı olmak üzere iki çeşittir.
Sıvılı Soğutma Sistemi:Sıvılı i soğutma sisteminde motorun soğutulması su ve antifriz karışımı sıvı ile sağlanır. Soğutma işlemi su pompası, radyatör ve vantilatör (fan) tarafından yapılır.
Radyatör:Görevi: Radyatör, motordan gelen sıcak suyu soğutur.Motordan gelen sıcak su, radyatörün üst kazanma dolar. Sıcak su, üst kazandan alt kazana inerken, üzerindeki sıcaklığı radyatör petek ve kanatçıklarına dağıtır. Petekleri yalıyarak geçen hava, sıcaklığı üzerine alarak uzaklaşırken suyun soğuması sağlanır.
Radyatörün, motora irtibatı radyatör hortumlarıyla yapılır.
Arızaları:
1- Kireçlenme: Soğutma sistemine normalde saf su konur. Ancak bu husus
her zaman ihmal edilir. Rast gele konulan suyun içindeki kireç, zamanla üst
kazan ile alt kazan arasındaki su kanallarına yapışır. Kanal yüzeylerinin
kireçlenmesi soğutma suyunun akış hızım yavaşlatır ve yeterli soğumasın! önler.
Kireçlenmenin miktarına bağlı olarak motorun çalışma sıcaklığı yükselir. Yani
motor hararet yapar.
Bu durumda, radyatör içine piyasada satılan kireç çözücü sıvılar konarak
sistemin kireç temizliği yapılır. Yapılan temizliğin yeterli olup olmadığı kesin
olarak anlaşılmaz. Kesin çözüm, radyatörün şişlenmesidir.
Radyatörün üst ve alt kazanları lehim yerlerinden sökülür. Petek içinde
kalan kanallara şiş sokularak yüzeye yapışan kireç tabakası kazınır. Daha sonra
sökülen üst ve alt kazanlar lehimlenir. Bu işlemi radyatör tamircileri yapar.
2- Lehim yerlerinin çatlaması: Radyatör, aracın ve motorun meydana
getirdiği titreşimlerin etkisiyle ve sökme takma işlemlerindeki zorlama sonucu
lehim yerlerinden su kaçağı yapabilir.
Kaçak yapan yerler tekrar lehimlenir.
Bakımı:
l- Radyatör petekleri arasından geçen havanın içindeki toz, toprak ve benzeri yabancı maddeler,hava kanallarının tıkanmasına yol açar.Hava akışının azalması radyatörün soğutma verimim düşürür.Bu tıkanmanın önüne geçmek için, radyatör peteği zaman zaman hava akışının ters yönünde basınçlı hava ve basınçlı su ile yıkanması gerekir.
2- Petek üzerindeki hava kanatçıkları dikkatsizlik veya başka sebepler-
den dolayı ezilir. Ezilen petekler de hava akışım azaltır. Böyle bir durum varsa
ezilen kanatçıklar düzeltilir.
3- Soğutma suyu içindeki yüzen pisliklerin temizlenmesi için, zaman
zaman radyatör ve motor bloğu su akışının ters yönünde basınçlı hava ve su
ile yıkanmalıdır. Bu uygulamada termostat yerinden sökülerek dışarı alınır.
Basınçlı Radyatör Kapağı:Günümüzün şartları, motor imalatçılarım büyük güç veren küçük motorlar üretmeye zorlamaktadır. Bunun için yüksek devirli ve yüksek sıkıştırma oranlı süper şarj, turbo şarj ve enjektörlü motorlar üretilmektedir. Motor boyutlarının küçülmesi, radyatörlerin de küçülmesine yol açmıştır.Küçük radyatörle daha etkin soğutma, ancak basınçlı soğutma sistemi ile mümkündür. Basınçlı soğutmadan amaç; soğutma sıvısı üzende basınç oluşturarak, suyun kaynama noktasını yükseltmektir Soğutma sisteminde gerekli basıncı, radyatör kapağı ayarlar. Bu nedenle radyatör kapağı yenilenirken, eski kapağın özelliğim taşımasına dikkat edilir.Aksi halde motor, yalnız bu nedenle bile hararet yapabilir.
Çalışması:Kapak üzerinde bir tane kalın yaylı basınç supabı ve bir tane de ince yaylı vakum supabı bulunur. Basınç supabı, motor ısındığında sistemde oluşma-sı istenilen basıncı ayarlar, Vakum supabı ise motor soğuduğunda sistemde vakumoluşmasını önler. Motor ısındıkça soğutma suyu da ısınır. Isınan su hem genleşir hem de buhar meydana getirir. Suyun genleşmesi ve buharın etkisi ile oluşan basınç, basınç supabının yayı tarafından açık havaya kaçması önlenir.Radyatörde oluşan buhar basıncı, basınç supabının yayını yenecek değere ulaştığında basınç supabını aralayarak dışarı çıkar. Böylece sistemin aşırı basınçla zorlanması önlenir.
Motor durduğunda soğutma suyu da yavaş yavaş soğur. Su soğurken hacmi küçülür ayrıca içerideki buhar da yoğunlaşır. Sonuçta radyatördeki basınç, düşük basınca yani vakuma dönüşür. Oluşan vakumun etkisiyle açık hava, vakum supabı yayını iterek radyatöre girer. Böylece vakumun, radyatör hortumlarım büzmesi önlenir. Bazı motorlarda basınç oluşturma, genleşme kabı adı verilen kapta meydana getirilir. Genleşme kabı:Bir ara hortumla radyatöre irtibatlandırılır.Motorda ısınarak genleşen suyun fazlası hortumdan geçerek genleşme kabına gelir. Genleşme kabı kapağı da aynen radyatör kapağı gibi çalışır.Yani bu kapakta da basınç ve vakum supabı vardır. Genleşme kabında gereğinden fazla basınç oluşursa, basınç supabından dışa atılır. Suyun soğuması ile hacminin küçülmesinden doğan vakumun büzme etkisi, vakum supabı ile önlenir.
Arızaları:Kapak arızaları; kapak gövdesinin, supap yaylarının, oksitlenerek normal
çalışamayacak duruma gelmesi ve supap contalarının deforme olmasıdır. Bu durumda aynı özellikte olan yeni kapak ile değiştirilir. Radyatör kapaktan zaman zaman temizlenmeli ve supap yayları ile contalarının sağlam olup olmadıkları kontrol edilmelidir.
Vantilatör Kayışı ve Vantilatör: Vantilatör kayışı, krank kasnağından hareket
alarak su pompası, vantilatör ve alternatörü döndürür.
Vantilatörün görevi: Vantilatör, radyatör petekleri arasından bol miktarda havanın geçmesini ve radyatörün daha etkin soğutma yapmasını sağlar.: Vantilatörün dönmesiyle hava,radyatör petekleri arasından emilir. Havanın, petekleri yalamasıyla peteklerdeki sıcaklık havaya geçerek radyatörün daha etkin soğutma yapması
sağlanır.Günümüz motorlarının çoğunda vantilatör,fan motoru adı verilen bir elektrik motoruna bağlıdır. Fan motoru su ceketine bağlanan bir fan müşiri ile irtibatlıdır. Müşir soğutma sıvısının sıcaklığına bağlı olarak çalışır. Motor soğuk iken Soğutma sisteminde vantilatör fan motorunun akımım keserek çalışmasını ve motorun gereksiz yere soğumasını önler. Motor sıcaklığı çalışma sıcaklığının üzerine çıktığında fan müşiri fan motorunun çalışmasına müsaade ederek motorun gereği kadar soğumasını sağlar.
Arızaları:Buradaki arıza vantilatör kayısının eskimesi ve kayış gerginlik ayarının bozulmasıdır. Vantilatör kayışı zamanla eskir. Eskiyen kayış yenisiyle değiştirilir. Kayış söküldüğünde ters çevrilir ve aşırı bükmeden çalışma yüzeyinde derin çatlamalar olup olmadığına bakılır. Derin çatlaklar görülüyorsa kayışın yenilenme
zamanı geldiği anlaşılır. Vantilatör kayısının gerginlik ayarı şarj sisteminde anlatılmıştır. Burada kayış gerginlik ayarının fazla
olması, su pompası ile alternatör yataklarının gereksiz yere aşırı zorlanarak ömürlerinin kısalmasına, gevşek olması ise kayışın kayma yaparak ses yapmasına ve yıpranmasına,şarjın düşmesine, motorun hararet yapmasına yol açtığını hatırlayalım.
Su Pompası:Görevi, Su pompası, soğutma suyunun motor ile radyatör arasında devretmesini sağlar. Su pompası, vantilatör kayışı yardımıyla krank kasnağından hareket alarak döner. Pompa miline takılı palet, radyatörden gelen soğutma sıvısını motorun su ceketlerine basar. Basılan ortalama su miktarı, saatte 20 ton civarındadır.
Arızaları, Su pompasında en çok görülen arızalar, pompa mili yataklarının aşınması, pompa kömürünün aşınmasıdır. Çok sık olmamakla beraber
pompa palet kanatlarının aşındığı da görülür.
Pompa mili yataklarının aşınması, milin kasıntılı çalışmasına ve ses yapmasına sebep olur. Pompa kömürünün aşınması salmastranın görev yapmamasına yani pompanın su kaçırmasına neden olur. Palet üzerindeki kanatların aşınması ise soğutma sisteminin verimim düşürerek motorun hararet yapmasına yol açar.Arızalı pompanın tamir takımı satılıyorsa pompa sökülerek arızalı parçalar yenisi ile değiştirilir. Günümüzde aşınan pompaların tamirinden ziyade yenisiyle değiştirilmesi tercih edilmektedir.
Termostat: Motorun en kısa sürede ısınmasını ve ısındıktan sonra da motor
sıcaklığının istenilen değerde kalmasını sağlar.
Termostat Çalışması: Termostat, motor suyunun sıcaklığına bağlı olarak çalışan parçadır. Termostatın içinde, ısındığı zaman gaz haline geçerek basınç meydana getiren ve soğuduğunda yoğunlaşarak vakum oluşturan bir madde vardır.. Motor suyu ısındığında termostat da ısınır. Termostatın ısınması ile içindeki madde gaz haline dönüşerek meydana getirdiği basınç ile termostatı açar.Soğuduğu zaman termostat için-
deki gaz da yoğunlaşarak vakum meydana getirir. Oluşan vakum, termostatın kapanmasını sağlar.Motor suyu soğuk iken Termostat kapalı durumdadır. Termostatın kapanmasıyla radyatöre geçemeyen su, kısa devre yaparak motor içinde devreder.
Soğutma suyunun radyatörde soğuması önlenerek motorun daha kısa zamanda ısınması sağlanır,Motor suyu ısındıkça termostat supabı da yavaş yavaş açmaya
başlar.Termostat supabının müsaade ettiği miktardaki su radyatöre geçer.Motor çalışma sıcaklığına ulaştığında, termostat tamamen açılır.
Termostat Arızaları: Termostat zamanla özelliğim yitirir ve bozulur. Uygun sıcaklıkta açılamaz veya kapanamaz. Zamanında açamayan termostat, motorun hararet yapmasına,zamanında kapanamayan termostat motorun geç ısınmasına ve araç kaloriferinin iyi ısıtmamasına neden olur.Her termostatın çalışma sıcaklığı üzerinde yazılıdır. Termostatın arızalı olduğundan şüphe edildiğinde sökülerek kontrol edilir.Termostat kontrolü kesinlikle su içinde yapılmalıdır. Kolay olsun diye
termostat altına çakmak veya kağıt yakılarak yapılan ısıtma işlemi termostatın
bozulmasına yol açar.
Su İçinde Kontrol: Kontrolü yapılacak termostat,su dolu kabın içine ve tabana değmeyecek şekilde asılır.Kabın içine bir tane derece konur. Su yavaş yavaş işitilir. Termostatın açmaya başladığı ve tamamen açtığı sıcaklık tespit edilir. Açılma sıcaklığı, üzerinde yazılı sıcaklıktan 6 ila 9 derece gecikirse termostat yenisiyle değiştirilir.
Antifriz: Soğutma sistemi içindeki su O C derecede donar. Donan su genleşerek
motor bloğunun çatlamasına ve radyatör lehimlerinin atmasına sebep olur.
Sistemdeki suyun donmasını önlemek için antifriz (buzlanmayı önleyici) su ile
karıştırılarak motora konur. Antifriz kutuları üzerinde istenilen sıcaklıklara
dayanabilecek karışım oranları belirtilmiştir. Bir litre su ile bir litre antifriz
karışımı -38 C derece sıcaklığa kadar motoru donma tehlikesinden korur. Antifriz
aynı zamanda su ceketlerim oksitlenmeye karşı da korur. Antifrizli suyu yaz kış
motorda tutmanın herhangi bir zararı yoktur, taydaşı vardır.
Antifriz içinde bulunan bazı maddeler zamanla tortu oluşturur. Oluşan tor-
tu, radyatörde tıkanmalara sebep olur. Bu nedenle her iki yılda bir eski antifriz
atılır yenisi konur. Yeni antifriz motora konmadan önce radyatör ve motor temiz su ile akış yönünün ters istikametinde yıkanması gerekir.Sistemdeki soğutma sıvısı her yıl kısa girerken bome metre ile ölçülür.Gerekiyorsa antifriz ilave edilir. Antifiriz ölçülürken motorun çalışma sıcaklığında olması gerekir.
Soğutma Sisteminin Sızdırmazlık Kontrolü: Bu işlem, soğutma sisteminde sızma olup olmadığım tespit etmek için yapılır. Aracın motoru ısıtılır, kalorifer musluğu açılır ve motor durdurulur. Radyatör kapağı sökülerek yerine basınç kontrol aleti takılır. Alet 0.9 bar basınç gösterecek şekilde radyatöre hava basılır
Basınç değerinde düşme oluyor ise kaçak var demektir. Bütün bağlantı yerleri ve hortumlar kontrol edilerek kaçak giderilir.Basınçta düşme yok ise kaçağın olmadığı anlaşılır. (Sisteme ne kadar hava basılacağı katalogdan alınmalıdır.)
Soğutma Sisteminin Doldurulması:Soğutma sistemi doldurulacağı zaman motorun soğuk olması gerekir.Doldurma işleminden önce radyatör hortumlar;, kalorifer hortumları, bağlantı kelepçeleri kontrol edilir gerekli onarımlar yapılır. Kalorifer muslukları açık hale getirilir.Soğutma sistemine tercihen saf su, mümkün olmadığı taktirde kireci az olan su konur. Sisteme antifrizli su konulacaksa temiz bir kap içinde antifriz ile su karıştırılarak hazırlanır,Motor rölantide çalışırken hazırlanan sıvı, radyatöre yavaş yavaş ve seviyesi işaretine kadar doldurulur. Radyatör içinde su seviye işareti yok ise, su seviyesi petekleri bir iki parmak geçmesi yeterlidir. Genleşme kabı bulunmayan radyatörlerde ağzına kadar su doldurulmaz.
Bu şekilde motor ısınıp, termostatı açana kadar beklenir. Termostatın
açmasıyla blok içinde kalan hava dışarı atılır. Bu durumda motor, 1500 - 2000
dev/dak hızla bir süre çalıştırılır. Blok içinde hava kalmadığından emin olunduğunda radyatör kapağı kapatılır.Bazı motorlarda sistemin hava yapmasını önleyen hava boşaltma muslukları vardır. Bu musluklar açılarak sistemin havası alınır. Hava alma işlemine musluktan tamamen su akana kadar devam edilir.
Sıcaklık Göstergesi: Sıcaklık göstergesi, motor suyunun sıcaklığını gösterir.
Yapısal Özelliği: Günümüz araçlarında elektrikli tip sıcaklık göstergesi kullanılır. Elektrikli tip göstergeler, yağ göstergelerinde olduğu gibi, manyetik veya termik tip olabilir. Sıcaklık göstergesi, gösterge saati ve sıcaklık müşiri olmak üzere iki parçadan meydana gelir. Gösterge saati, araç gösterge panosunda, ısı müşiri ise motorda soğutma suyu içindedir.Manyetik göstergeler, gösterge içinde bulunan bobinlerin üzerinden geçen akımın meydana getirdiği manyetik alanın etkisiyle çalışır. Gösterge saati içinde biri devrede parelel, diğeri seri olarak çalışan iki tane bobin vardır.
Kontak anahtarı açıldığında, devreye parelel olarak bağlı bobin sabit bir manyetik alan oluşturarak ibreyi soğuk gösterecek şekilde kendine çeker.
Seri bobinin ucu, müşire bağlıdır. Motor soğuk olduğunda seri bobin üzerinden çok az akım geçer. Motor ısındığında müşir içindeki direnç azalır. Bu durumda seri bobinin üzerinden geçen akım çoğalacağından meydana getireceği manyetik alan da kuvvetli olur. Gösterge ibresi, seri bobinin meydana getirdiği kuvvetli manyetik alanın etkisine girerek sıcağa doğru yönelir.
Paralel Bobin Seri Bobin
Manyetik tip sıcaklık göstergesi Termik tip sıcaklık göstergesi
Termik tip gösterge saati içinde bimetal bir parça üzerinden akım geçirilip müşir üzerinden şasi ettirilir.Motor soğuk iken az akım geçeneği için bimetal levhada bir değişiklik olmaz. Bu durumda gösterge soğuğu gösterir.
Motor ısındıkça müşir üzerinde direnç azalır. Direnç azaldığı için de bimetal parça üzerinden daha fazla akım geçer.Isınan bimetal parça eğilirken gösterge ibresini de sıcak tarafa doğru iter.Eski model araçlar üzerinde gaz basınçlı sıcaklık göstergeleri bulunur.Gaz basınçlı sıcaklık göstergesinde motora takılan ısı tüpünden gösterge saatine ince bakır bir boru bağlantısı vardır.
Havalı Soğutma Sistemi:Havalı soğutma sisteminde motorun soğutulması, doğrudan hava ile yapılır. Motor sıcaklığı, silindir kapağı, silindir bloğu ve karter üzerinde bulunan hava kanatçıklarına dağılır.Havanın, hava kanatçıklarını yalaması sırasında sıcaklık havaya geçerek motorun soğuması sağlanır. Motosiklet motorlarının soğutulması, havalı soğutmaya iyi bir örnektir.Araç motorları kapalı yerde olduğu için, yeterli hava akımı sağlanamaz.
Yeterli hava akımım sağlamak için, sisteme krank kasnağından hareket alarak
çalışan bir vantilatör ve hava yönlendiricileri ilave edilir.
Vantilatör, havayı emerek yönlendiriciler yardımıyla silindir bloğu ve silindir
kapağındaki hava kanatçıklarının üzerine gönderir. Hava, kanatçıklar üzerinden
sıcaklığı alarak motorun soğumasını sağlar.Havalı soğutma sistemi, sivili soğutma sistemine göre daha az bakıma gerek duyar. Ancak sivili soğutma sistemi kadar mükemmel değildir.
Ölçme ve Kontrol Sorulan
1- Benzin ve dizel motorlarında, iş zamanında yanma odasında ortalama sıcaklık kaç derecedir?
2- Demirin ergime sıcaklığı 1528 C derece olduğu halde motor parçaları
niçin erimez?
3- Parçaların mekanik dayanımı ne demektir?
4- Parçaların ısınması mekanik dayanımım etkiler mi?
5- Motor parçalarının sıcaklığın etkisiyle aşırı genleşirse ne olur?
6- Motor parçalarının yağlanmasında aşın sıcaklığın ne gibi etkisi olur?
7- Kuru sürtünme ne demektir
8- Soğutma sisteminin görevi nedir?
9- Kaç çeşit soğutma sistemi vardır?
1O- Sıvılı soğutma sisteminin ana parçaları nelerdir?
11- Radyatörün görevi nedir?
12- Radyatör arızaları nelerdir?
13- Radyatörün bakımında hangi hususlara dikkat edilir?
14- Basınçlı radyatör kapağının özelliği nedir?
15- Basınçlı radyatör kapağında basınç ve vakum supaplarının görevi nedir?
16- Vantilatör kayısının görevi nedir?
17- Vantilatörün görevi nedir?
18- Vantilatör kayısının eskidiğim nasıl anlarsınız?
19- Su pompasının görevi nedir9
20- Su pompasının arızaları nelerdir9
21- Termostatın görevi nelerdir9
22- Termostat arızaları nelerdir9
23- Termostatın kontrolü nasıl yapılır?
24- Antifrizin görevi nedir?
25- Antifriz kaç senede yenisiyle değiştirilmelidir?
26- Soğutma sistemi sızdırmazlık kontrolü nasıl yapılır?
27- Soğutma sistemine soğutma sıvısı nasıl doldurulur?
28- Soğutma sisteminde hava alma tapaları ne işe'yarar?
29- Sıcaklık göstergesinin görevi nedir?
30- Havalı soğutma sisteminde soğutma ne ile yapılır?
31- Havalı soğutma sisteminde, silindir kapağı ve silindir bloğu üzerindeki hava kanatçıklarının görevi nedir?
[FONT="]Alıntıdır: www.elazigmem.com[/FONT]
